• Anasayfa

Dang, enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşan viral bir enfeksiyondur. Hastalığı bulaştıran birincil vektörler Aedes aegypti sivrisinekleridir. Dang hummasına neden olan virüse dang virüsü (DENV) denir. Dört DENV serotipi vardır ve dört kez enfekte olmak mümkündür. Şiddetli dang, bazı Asya ve Latin Amerika ülkelerinde ciddi hastalık ve ölümlerin önde gelen nedenidir. Tıp uzmanları tarafından yönetilmesini gerektirir.

Dang Humması Nedir?

Dang humması için özel bir tedavi yoktur. Şiddetli dang humması ile ilişkili hastalık ilerlemesinin erken tespiti ve uygun tıbbi bakıma erişim, şiddetli dang hummasının ölüm oranlarını %1’in altına düşürür.

Dang, dünya çapında tropikal ve alt tropikal iklimlerde, çoğunlukla kentsel ve yarı kentsel alanlarda bulunur. Dang hummasının küresel insidansı, dünya nüfusunun yaklaşık yarısının şu anda risk altında olmasıyla çarpıcı biçimde arttı. Her yıl tahmini 100-400 milyon enfeksiyon meydana gelse de %80’den fazlası genellikle hafif ve asemptomatiktir.

Dang hummasının önlenmesi ve kontrolü, etkili vektör kontrol önlemlerine bağlıdır. Sürdürülebilir topluluk katılımı, vektör kontrol çabalarını önemli ölçüde iyileştirebilir.

Birçok DENV enfeksiyonu sadece hafif hastalık üretirken, DENV akut grip benzeri hastalığa neden olabilir. Bazen bu, şiddetli dang adı verilen potansiyel olarak ölümcül bir komplikasyona dönüşür.

Genel Bakış

Dang, son yıllarda DSÖ’nün tüm bölgelerine hızla yayılan sivrisinek kaynaklı viral bir hastalıktır. Dang virüsü, esas olarak Aedes aegypti türünden ve daha az ölçüde Ae türünden dişi sivrisinekler tarafından bulaşır. Bu sivrisinekler aynı zamanda chikungunya, sarı humma ve Zika virüslerinin vektörleridir. Dang, iklim parametrelerinin yanı sıra sosyal ve çevresel faktörlerden etkilenen yerel risk varyasyonları ile tropik bölgelerde yaygındır.

Dang, geniş bir hastalık yelpazesine neden olur. Bu, subklinik hastalıktan (insanlar enfekte olduklarını bile bilmeyebilirler) enfekte kişilerde şiddetli grip benzeri semptomlara kadar değişebilir. Daha az yaygın olmasına rağmen, bazı kişilerde şiddetli kanama, organ yetmezliği ve/veya plazma sızıntısı ile ilişkili herhangi bir sayıda komplikasyon olabilen şiddetli dang humması gelişir. Şiddetli dang, uygun şekilde yönetilmediğinde daha yüksek ölüm riskine sahiptir. Şiddetli dang humması ilk olarak 1950’lerde Filipinler ve Tayland’daki dang salgınları sırasında tanındı. Günümüzde şiddetli dang humması çoğu Asya ve Latin Amerika ülkesini etkiler ve bu bölgelerdeki çocuklar ve yetişkinler arasında hastaneye yatış ve ölümlerin önde gelen nedeni haline gelmiştir.

Dang hummasına Flaviviridae ailesinden bir virüs neden olur ve dang hastalığına neden olan virüsün dört farklı, ancak yakından ilişkili serotipi vardır (DENV-1, DENV-2, DENV-3 ve DENV-4). Enfeksiyondan kurtulmanın, bu serotipe karşı ömür boyu bağışıklık sağladığına inanılmaktadır. Bununla birlikte, iyileşmeden sonra diğer serotiplere çapraz bağışıklık sadece kısmi ve geçicidir. Diğer serotipler tarafından sonraki enfeksiyonlar (ikincil enfeksiyon), şiddetli dang humması geliştirme riskini artırır.

Dang, virüsün dört serotipi ile ilişkili farklı epidemiyolojik paternlere sahiptir. Bunlar bir bölgede birlikte dolaşabilir ve aslında birçok ülke dört serotipin tümü için hiperendemiktir. Dang hummasının hem insan sağlığı hem de küresel ve ulusal ekonomiler üzerinde endişe verici bir etkisi vardır. DENV, enfekte yolcular tarafından sıklıkla bir yerden başka bir yere taşınır; bu yeni alanlarda duyarlı vektörler mevcut olduğunda, yerel bulaşmanın oluşturulma potansiyeli vardır.

Küresel Yük

Dang humması insidansı son yıllarda dünya çapında çarpıcı bir şekilde arttı. Vakaların büyük çoğunluğu asemptomatik veya hafif ve kendi kendine yönetiliyor ve bu nedenle gerçek dang vakası sayıları yetersiz bildiriliyor. Birçok vaka da diğer ateşli hastalıklarla karıştırılmaktadır. Bir modelleme tahmini, yılda 390 milyon dang virüsü enfeksiyonunu (%95 güvenilir aralık 284-528 milyon) gösterir ve bunun 96 milyonu (67-136 milyon) klinik olarak (herhangi bir hastalık şiddeti ile) kendini gösterir. Dang hummasının yaygınlığı üzerine yapılan bir başka araştırma, 3,9 milyar insanın dang virüsleri ile enfeksiyon riski altında olduğunu tahmin ediyor. 129 ülkede mevcut olan bir enfeksiyon riskine rağmen, asıl yükün %70’i Asya’dadır.

Dang Humması Nedir?

DSÖ’ye bildirilen dang humması vakalarının sayısı son yirmi yılda 8 kat artarak 2000’de 505.430 vakadan 2010’da 2,4 milyonun üzerine ve 2019’da 5,2 milyona ulaştı. 2000 ve 2015 yılları arasında bildirilen ölümler 960’tan 4032’ye yükseldi. Bu virüs, çoğunlukla genç yaş grubunu etkiliyor. Toplam vaka sayısı, 2020 ve 2021 yıllarında ve ayrıca bildirilen ölümler için görünüşte azaldı. Ancak veriler henüz tam değil ve COVID-19 pandemisi birçok ülkede vaka bildirimini de engellemiş olabilir.

Son yirmi yılda vaka sayılarındaki genel endişe verici artış, kısmen, dang hummasını Sağlık Bakanlıklarına ve DSÖ’ye kaydetmek ve bildirmek için ulusal uygulamalardaki bir değişiklikle açıklanmaktadır.

Dağıtım ve Salgınlar

1970’ten önce sadece 9 ülke şiddetli dang humması salgınları yaşadı. Hastalık şu anda Afrika, Amerika, Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik’in DSÖ bölgelerinde 100’den fazla ülkede endemiktir. Amerika, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgeleri, küresel hastalık yükünün ~%70’ini temsil eden Asya ile en ciddi şekilde etkilenen bölgelerdir.

Hastalık Avrupa dahil yeni bölgelere yayıldıkça vaka sayısı artmakla kalmıyor, aynı zamanda patlayıcı salgınlar da meydana geliyor. Olası bir dang humması salgını tehdidi artık Avrupa’da mevcuttur; 2010 yılında Fransa ve Hırvatistan‘da ilk kez yerel bulaş rapor edildi ve diğer 3 Avrupa ülkesinde de ithal vakalar tespit edildi. 2012 yılında Portekiz’in Madeira adalarında bir dang humması salgını 2000’den fazla vakaya neden oldu ve Portekiz anakarasında ve Avrupa’daki diğer 10 ülkede ithal vakalar tespit edildi. Otokton vakalar artık birkaç Avrupa ülkesinde yıllık olarak gözlemlenmektedir.

Küresel olarak şimdiye kadar bildirilen en fazla dang humması vakası 2019’da gerçekleşti. Tüm bölgeler etkilendi ve ilk kez Afganistan‘da dang humması bulaşması kaydedildi. Sadece Amerika bölgesi 3,1 milyon vaka bildirdi ve 25.000’den fazlası şiddetli olarak sınıflandırıldı. Bu endişe verici sayıda vakaya rağmen, dang hummasına bağlı ölümler önceki yıla göre daha azdı. Asya’da Bangladeş (101.000), Malezya (131.000) Filipinler (420.000), Vietnam’da (320.000) çok sayıda vaka bildirildi.

2020’de dang humması birkaç ülkeyi etkiledi ve Bangladeş, Brezilya, Cook Adaları, Ekvador, Hindistan, Endonezya, Maldivler, Moritanya, Mayotte (Fr), Nepal, Singapur, Sri Lanka, Sudan, Tayland’daki vaka sayısında artış rapor edildi. Dang, 2021’de Brezilya, Hindistan, Vietnam, Filipinler, Cook Adaları, Kolombiya, Fiji, Kenya, Paraguay, Peru ve Reunion adalarını etkilemeye devam ediyor.

COVID-19 salgını, dünya çapında sağlık hizmetleri ve yönetim sistemleri üzerinde büyük bir baskı oluşturuyor. DSÖ, birkaç ülkede vaka sayıları arttığından ve kentsel popülasyonları her iki hastalık için en yüksek riske soktuğundan, bu pandemi sırasında dang humması ve diğer arboviral hastalıklar gibi vektör kaynaklı hastalıkları önleme, tespit etme ve tedavi etme çabalarının sürdürülmesinin önemini vurgulamıştır. COVID-19 ve dang salgınlarının birleşik etkisi, risk altındaki popülasyonlar üzerinde yıkıcı sonuçlar doğurabilir.

Bulaşma

Virüs, başta Aedes aegypti sivrisineği olmak üzere enfekte dişi sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır. Aedes cinsi içindeki diğer türler de vektör olarak hareket edebilir, ancak katkıları Aedes aegypti’ye ikincildir.
DENV ile enfekte bir kişiyle beslendikten sonra virüs, tükürük bezleri dahil ikincil dokulara yayılmadan önce sivrisinek orta bağırsağında çoğalır. Virüsün yutulmasından yeni bir konakçıya gerçek bulaşmaya kadar geçen süre, dışsal kuluçka dönemi (EIP) olarak adlandırılır. EIP, ortam sıcaklığı 25-28°C [4-6] arasında olduğunda yaklaşık 8-12 gün sürer. Harici inkübasyon periyodundaki değişiklikler sadece ortam sıcaklığından etkilenmez; günlük sıcaklık dalgalanmalarının büyüklüğü, virüs genotipi ve ilk viral konsantrasyon gibi bir dizi faktör sivrisineklerin virüsü bulaştırması için geçen süreyi de değiştirebilir. Bir kez bulaşıcı olan sivrisinek, hayatının geri kalanında virüsü bulaştırabilir.

İnsandan Sivrisineklere Bulaşma

Sivrisinekler, DENV ile viremik olan kişilerden enfekte olabilir. Bu, semptomatik dang enfeksiyonu olan biri olabilir yada henüz semptomatik enfeksiyon geçirmemiş biri olabilir (bunlar semptomatiktir). Ayrıca hastalık belirtisi göstermeyen kişiler de olabilir (asemptomatiktirler). İnsandan sivrisineklere bulaşma, kişinin hastalık semptomlarını göstermesinden 2 gün öncesine kadar, ateşin geçmesinden 2 gün sonrasına kadar gerçekleşebilir. Sivrisinek enfeksiyonu riski, hastada yüksek viremi ve yüksek ateş ile pozitif ilişkilidir; tersine, DENV’ye özgü antikorların yüksek seviyeleri, sivrisinek enfeksiyonu riskinin azalmasıyla ilişkilidir. Çoğu insan yaklaşık 4-5 gün viremiktir, ancak viremi 12 güne kadar sürebilir.